Strijd tegen uitbuiting sleept voort
Tekst Andrew Groeneveld Beeld ANP
De FNV voert een verbeten strijd voor betere werk- en leefomstandigheden van arbeidsmigranten. En met succes: het kabinet studeert inmiddels op maatregelen tegen bedrog, uitbuiting en slechte huisvesting. Toch gaat het allemaal tergend langzaam. Op de werkvloer is van de goede voornemens nog maar weinig te merken.
Die Haagse politiek had het de laatste tijd vooral over die andere migranten; de asielmigranten. In de tussentijd blijft de manier waarop in veel sectoren en bedrijven met arbeidsmigranten wordt omgegaan onverminderd zorgwekkend. Slechte en onzekere huisvesting, beroerde betalingen, dubieuze contracten: voor veel arbeidsmigranten zijn de omstandigheden nog altijd ronduit slecht. Dikke rapporten zijn erover volgeschreven.
De huidige minister van Sociale Zaken, Van Hijum, kondigde in februari aan dat hij het verdienmodel van kwaadwillende ondernemers nu echt ‘kapot’ gaat maken. Hij wil dat doen, samen met Brussel, in de vorm van onder andere verplichte registratie van de migranten, verbeterde regelgeving, ketenverantwoordelijkheid, adequate beloningen en een veel strenger toezicht.
In de ogen van de FNV schiet het met de mooie beloften niet erg op. De bond zet alles in het werk om de politiek in beweging te krijgen. De bond komt binnenkort met een nieuw pakket maatregelen om de verbetering van de positie van arbeidsmigranten in een stroomversnelling te brengen.
Het omvangrijke voorstellenpakket zal onder meer gericht zijn op gelijke rechten en het gelijktrekken van de beloning met Nederlandse werknemers. De bond pleit opnieuw voor structurele banen; gewoon vaste en fatsoenlijke banen dus, zodat op de arbeidsmarkt een einde komt aan oneerlijke concurrentie. Daarnaast wil de FNV dat huisvesting een basisrecht wordt. En dat voor een betaalbaar dak boven het hoofd de arbeidsmigranten niet langer afhankelijk zijn van dubieuze contractvormen en de grillen van opdrachtgevers.
Imke van Gardingen is juridisch beleidsadviseur en houdt zich binnen de FNV bezig met arbeidsmigratie. Zij merkt dat bij veel beleidsmakers en politici de bereidheid groeit om ingrijpende maatregelen te nemen. Het was de coronaepidemie die een omslag in denken heeft veroorzaakt. Van Gardingen: ‘Tot covid moesten we vechten om het onderwerp op de agenda te krijgen bij de Tweede Kamer. Slechte arbeidsomstandigheden werden weggezet als incidenten, men nam ze niet erg serieus. Tijdens corona zag men opeens dat mensen in distributiecentra en de vleessector structureel dicht op elkaar zaten en daar besmettingshaarden ontstonden. Wat er mis was, kwam opeens aan de oppervlakte. Covid werkte als katalysator, omdat het de bevolking zelf raakte.’
Voor zover nodig liet een rapport van oud SP-leider Roemer in 2020 de alarmbellen opnieuw afgaan. Sindsdien groeit de aandacht voor het onderwerp, maar in de praktijk blijven de werk- en woonomstandigheden van arbeidsmigranten problematisch.
‘Er worden wel maatregelen genomen,’ zegt de beleidsadviseur, ‘maar er is terughoudendheid om de arbeidsmarkt structureel aan te pakken. Het kan echt anders. Neem Duitsland. Daar is rond covid meteen ingegrepen. In de vleessector moesten mensen in loondienst komen. In Nederland blijven arbeidsrelaties in alle verschijningsvormen toegestaan; (schijn)zzp, inleen, tijdelijk, flex, detachering of uitzendwerk. Er is een web aan arbeidsrelaties, waarin mensen gevangen zitten in onzekerheid en afhankelijkheid. Intussen schuiven de werkgevers de verantwoordelijkheid af. Of het onwil is? Betere omstandigheden kosten geld. Het is kennelijk lucratief om het zo te blijven doen. Leg je de ene route stil, dan wordt er wel weer een andere manier gevonden om het uitbuitingsmodel in stand te houden.’
Arbeidsmigranten zijn in sectoren als landbouw (seizoenarbeid), bouw, zorg, transport en logistiek vrijwel onmisbaar geworden. Iedereen verwacht dat de vraag naar buitenlandse arbeidskrachten de komende jaren verder zal stijgen zolang de vraag naar laagbetaald productiewerk aanhoudt.
Van Gardingen: ‘Een deel van de mensen is en blijft hier. Er moet dus ook iets gebeuren aan integratie. Arbeidsmigranten hebben vaak niet de kans om mee te doen in de samenleving. Ze zitten vaak op geïsoleerde plekken, ver weg van hun werk of op een afgelegen terrein, en verhuizen vaak van de ene naar de andere werkgever. Zo komt van integreren niks terecht. Arbeidsmigranten willen ook lid kunnen worden van de voetbalvereniging, maar op deze manier is dat niet mogelijk.’
De FNV werkt gestaag door aan verbeterplannen, ook binnen de bond zelf. Sinds 1 februari is een expertteam van onder andere bestuurders en consulenten aan de slag gegaan om het vakbondswerk voor arbeidsmigranten verder uit te bouwen. ‘We spannen ons erg in om de mensen er zelf bij te betrekken’, legt Van Gardingen uit. ‘En met resultaat. Een goed voorbeeld zijn de stakingen bij het distributiecentrum van Albert Heijn twee jaar geleden. Daar stonden arbeidsmigranten zelf op. Veel mensen werden ook lid. Je zag de kracht van de vakbond terug in de lege schappen in de supermarkt.’
John en Marc zijn uiterst gemotiveerd om apparatuur langer in leven te houden en zo onnodige milieuschade te voorkomen, maar beseffen ook dat hun inspanningen druppels op een gloeiende plaat zijn. Daarom pleiten ze voor een aanpak van het afvalprobleem bij de bron. ‘Het gemak waarmee mensen dingen weggooien ergert me’, moppert John. Ook Marc stoort zich aan de mentaliteit om spullen voortijdig af te danken. ‘Als ik zie wat er in Amsterdam allemaal bij de weg wordt gezet: van koelkasten tot televisies die het vaak nog prima doen. Daar kan ik heel slecht tegen.’
Monique Kremer, voorzitter Adviesraad Migratie
De Adviesraad Migratie is een onafhankelijk college dat kabinet en parlement adviseert over migratierecht en beleid. Monique Kremer is sinds 2000 voorzitter van deze raad. Ook zij vindt dat de positie van arbeidsmigranten maar tergend langzaam verbetert. ‘Maar ik ben wel iets positiever dan de FNV. Het debat is intussen wel fundamenteel veranderd. Tien jaar geleden was het besef er nog niet dat de flexibele arbeidsmarkt de motor was achter arbeidsmigratie. Toen moest ook het inzicht groeien dat we niet op een lageloneneconomie zaten te wachten. Inmiddels zijn burgers en politici ervan doordrongen geraakt dat de manier van omgaan met arbeidsmigranten de houdbaarheidsdatum voorbij is. Maar het blijft een taai thema en de stapjes die we maken zijn klein. Waarom? Omdat de belangen groot zijn en de economie op goedkope arbeid draait. Werkgevers hebben daar veel baat bij. Bedenk wel dat een op de tien arbeidskrachten in Nederland een achtergrond heeft als arbeidsmigrant. Deze groep is bovendien afgezonderd, je komt ze bij wijze van spreken op verjaardagen niet snel tegen. De bonden richten zich vooral op de misstanden, maar ondertussen vinden we het als samenleving best prettig dat de tomaten goedkoop zijn, dat de pakketjes op tijd worden bezorgd en de schappen bij de supermarkt vol liggen. Dat zijn geen zaken waarvan de burger makkelijk afscheid neemt.’