Klopt het dat die klant uit Ter Aarde afspraak voor morgen heeft afgebeld?’ ‘De vergadering is verschoven. Kun jij overmorgen ook?’ ‘Wie kan de vroege dienst van Johan overnemen; hij is ziek.’ Zomaar wat vragen die via WhatsApp, e-mail of de telefoon buiten werktijd binnenkomen, terwijl je ’s avonds lekker op de bank zit of op een zaterdagochtend op het voetbalveld staat. Hoewel veel werknemers het vervelend vinden altijd maar bereikbaar te zijn, kunnen de meesten het niet laten om te reageren. Uit loyaliteit, schuldgevoel, groepsdruk of om ervan af te zijn. 

Vrije tijd van werknemers moet ook echt vrije tijd zijn, vindt de FNV. Tijd

om te herstellen en afstand te nemen van het werk is broodnodig voor de fysieke en mentale gezondheid. Daarom zijn werk- en rusttijden en het voorkomen van psychosociale arbeidsbelasting vastgelegd in de Arbeidstijdenwet en de Arbowet. Na een werkdag moeten werknemers minimaal elf uur onafgebroken rust hebben. Word je elke keer lastiggevallen met vragen of zit je te wachten tot dat gebeurt, dan kan dat chronische stress veroorzaken. Met slaapproblemen en mogelijk een burn-out als gevolg.

‘Wettelijk kun je je als werknemer beroepen op die wet- en regelgeving’, zegt Naima van Willigenburg, FNV-adviseur Arbeidstijden. ‘Je bent niet verplicht buiten werktijd bereikbaar te zijn. Maar wie geeft niet even antwoord in de groepsapp van collega’s, of neemt aan dat als een leidinggevende belt of mailt een verslag er eerder moet zijn? De meeste werknemers zijn loyaal en willen het goed doen. Ook buiten werktijd staan ze “aan” en ervaren ze sociale druk van het werk.’

In een aantal grote sector-cao’s heeft de FNV inmiddels afspraken gemaakt over het recht op onbereikbaarheid buiten werktijd. In de Gehandicaptenzorg, Jeugdzorg, Kinderopvang, bij de Rijksoverheid en in de Verzorging, Verpleging en Thuiszorg kunnen werknemers zich hierop beroepen. Zo’n cao-afspraak maakt het voor werknemers volgens Van Willigenburg makkelijker hun grenzen te bewaken en de heersende ‘bereikbaarheidscultuur’ te doorbreken.

Tekst gaat verder onder het kader

Zeker sinds de coronaperiode waarin veel mensen verplicht thuis moesten werken, is de grens tussen werk en privé verder vervaagd. Ook zijn werkgevers en werknemers door zo’n cao-afspraak volgens haar beter op de hoogte van wat wel en niet mag. ‘Het zorgt voor een dialoog en maakt duidelijk dat je buiten werktijd niet door collega’s, teamleiders of planners lastiggevallen mag worden. Rusttijd moet rusttijd zijn.’

In Australië is vorig jaar het recht op onbereikbaarheid buiten werktijd wettelijk vastgelegd (zie kader Buitenland). Werknemers mogen telefoontjes en e-mails buiten werktijd negeren. Wat Kitty Jong, tot voor kort vicevoorzitter FNV, betreft wordt het in Nederland ook de hoogste tijd voor zo’n wet. Het initiatiefwetsvoorstel dat GroenLinks-PvdA met steun van de FNV in 2020 indiende, ligt al lange tijd stil.

Jong: ‘Werknemers worden, zeker met de huidige krapte op de arbeidsmarkt, overvraagd en moeten echt beschermd worden tegen die hoge werkdruk en het altijd maar bereikbaar zijn. Ze moeten “Sorry, nu even niet” kunnen zeggen. Burn-out is beroepsziekte nummer één. Ook onder jongeren, die net op de arbeidsmarkt komen. En die moeten nog veertig jaar.’ Een wet zou volgens de FNV niet alleen bijdragen aan preventie, maar ook aan vermindering van maatschappelijke kosten door ziekte en uitval. Bovendien schept een wettelijk recht op onbereikbaarheid duidelijkheid. Voor iedereen. En onafhankelijk van je cao, waar je om de zoveel jaar weer over moet onderhandelen. Jong: ‘Want zeker voor werknemers in laagbetaalde beroepen zijn dit soort cao-afspraken vaak een uitruil. Wie wil er loon inleveren op een toch al karig salaris voor een cao-afspraak over onbereikbaarheid?’