Tekst Pien Heuts Illustratie XF&M Beeld Martin de Bouter
Nederlandse werknemers zitten het meeste van Europa. Bijna 21.000 ‘zitdoden’ zijn het gevolg. Bewegen op het werk kan veel ellende voorkomen. ‘In het begin voel je je misschien voor aap staan.’
Even een paar kniebuigingen naast je bureau, je rug rechten, de trap nemen, zelf koffie of thee halen, lunchwandelen, lopend vergaderen, naar een collega lopen in plaats van te bellen of mailen. Als je elk half uur toetsenbord, beeldscherm, headset of joystick een paar minuten aan de wilgen hangt, dan is dat heel goed voor je gezondheid.
‘Even kort bewegen maakt allerlei fijne stofjes vrij’, legt ArboNed-bedrijfsarts Femke van Leeuwen uit. ‘Die hebben een positief effect op ons humeur, immuunsysteem, ons hart en ons brein. Daardoor voelen we ons productiever, gezelliger en fitter. Na dat lunchwandelingetje kom je vaak wél op dat goede idee.’
Nederlandse werknemers zijn koploper zitten in Europa. We zitten gemiddeld bijna 9 uur per dag, waarvan ruim de helft tijdens het werk. ICT-specialisten en juristen spannen de kroon: zij zitten zo’n 7,3 uur op het werk. Het beeldscherm houdt veel werknemers gevangen op hun stoel, maar ook chauffeurs of kraanmachinisten brengen hun werkdagen grotendeels zittend door. Jaarlijks vallen er in Nederland naar schatting bijna 21.000 zogeheten zitdoden.
Omdat meer dan de helft van het zitten op het werk gebeurt, spreekt onderzoeksinstituut TNO van een nieuw arbeidsrisico. Door de goede gezondheidseffecten van bewegen te missen, lopen mensen meer risico op allerlei chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes, depressies, borst- en darmkanker, en obesitas. Staand werken is trouwens ook slecht voor de gezondheid. Het is belangrijk regelmatig een korte beweegpauze in te lassen en even een andere houding aan te nemen, waardoor bloedsomloop en stofwisseling weer beter werken, of je nu staand of zittend werkt.
Maar er is ook goed nieuws. Er komt meer aandacht voor de gevolgen van al dat zitten. ‘Covid was een eyeopener’, weet Van Leeuwen, ook voorzitter van de landelijke werkgroep Werk en leefstijl van de vereniging Arts en Leefstijl. ‘Toen werd duidelijk dat vooral mensen met een minder gezonde leefstijl de grootste risico’s liepen. Sindsdien zie ik bij werkgevers meer bewustzijn.’ In haar spreekkamer ziet de bedrijfsarts werknemers die van hun werk houden en dat goed willen doen. Voor zichzelf, hun collega’s en hun baas. ‘Ze bezuinigen op pauzes, gaan maar door en de werkstress wordt steeds groter. Vaak hebben ze naast hun drukke baan ook nog mantelzorgtaken. Werknemers moeten veel beter voor zichzelf zorgen en niet bezuinigen op dingen die energie geven. En werkgevers moeten dat mogelijk maken.’
Volgens Van Leeuwen is het doorbreken van dat zitpatroon op het werk niet zo ingewikkeld. ‘Elke 2 uur even bewegen, liefst elke 30 minuten een korte beweegpauze of even een andere houding aannemen, werkt heel bevorderend voor je gezondheid. In het begin voel je je misschien voor aap staan, maar als collega’s gaan meedoen is het alleen maar gezellig. En langdurig zitten kun je niet compenseren met drie keer per week sportschool, je móet echt bewegen op je werk.’ Zelf doet Van Leeuwen na elk spreekuur wat squats of maakt ze een ommetje. Ook vraagt ze cliënten soms even mee te wandelen.
per dag zitten en weinig bewegen geeft 74 procent meer kans op hart- en vaatziekten, dan 4 uur per dag zitten en veel bewegen (TNO).
werknemers (47%)
zitten 6 uur of meer tijdens een werkdag (TNO).
aan zorgkosten per jaar is toe te rekenen aan ernstige aandoeningen als gevolg van langdurig zitten (TNO).
bespaart een werkgever per jaar op verzuim als tien werknemers vier keer per week twee keer de trap nemen.
van de volwassen Nederlanders haalt de beweegnorm: minstens 150 minuten per week matig intensieve inspanning en twee keer per week spier- en botversterkende activiteiten (allesoversport.nl).
Niet elke werknemer krijgt of heeft de vrijheid om een belafspraak wandelend af te handelen, oefeningen te doen bij het koffieapparaat of even 5 minuten weg te lopen. Uit onderzoek blijkt dat werknemers met meer zeggenschap in hun werk makkelijker even een beweegpauze nemen dan bijvoorbeeld een callcentermedewerker of een beurshandelaar.
‘Het is aan werkgevers om een sfeer te creëren waarin bewegen voor iedereen op de werkvloer normaal wordt – zonder schuldgevoel’, zegt socioloog Anne van der Put, die promoveerde op Gezond op het werk. ‘Aansluiten bij de behoeften van werknemers is vereiste nummer 1. Als een werkgever vraagt wat werknemers zélf graag willen als het om bewegen op het werk gaat, dan is de kans veel groter dat mensen meedoen. En hoe meer werknemers een beweegpauze nemen, hoe motiverender en aanstekelijker het werkt.’
Belangrijk is het volgens Van der Put dat werknemers ook regelmogelijkheden krijgen. ‘Dat bewegen ook in het werkrooster past, zonder dat je je als werknemer – figuurlijk – in allerlei bochten moet wringen.’
Bewegen op het werk komt de productiviteit ten goede, verlaagt het ziekteverzuim en draagt bij aan de gezondheid van werknemers, zo leren talloze onderzoeken. Gezien de steeds hogere AOW-leeftijd is dat niet onbelangrijk.
‘Werkgevers hebben een zorgplicht’, zegt Gissella Arends, algemeen bestuurslid FNV en zelfstandig vitaliteitsadviseur. ‘Daar horen een gezonde werkplek en gezonde arbeidsomstandigheden bij. Voor ons als vakbond is preventie heel belangrijk; voorkomen dat werknemers ziek worden van ongezonde arbeidsomstandigheden. Veel werknemers zitten de hele dag in de jachtstand en hebben nauwelijks ontspanningsmomenten. Werkgevers zoeken vaak de randjes op en overvragen mensen. Die cultuur moet echt veranderen; er vallen te veel mensen uit met een burn-out of andere aandoening. Voor momenten van inspanning én ontspanning moet veel meer ruimte komen. Je hebt gewoon recht op gezondheid.’
Wat de FNV betreft moet de vierdaagse werkweek snel op de cao-tafel komen. Maar gaat verkorting van de werkweek zonder inkomensverlies werkgevers geen bakken met geld kosten? ‘Als je ziet, vooral in het buitenland waar meer werk wordt gemaakt van de vierdaagse werkweek, welke besparingen slimmer werken, lager ziekteverzuim en minder verloop van personeel opleveren, is de keuze snel gemaakt. De tijd van domweg door buffelen is voorbij.’
Lees meer over gezonde leefstijl en werk op fnv.nl/leefstijl.
Gun jezelf een pauze van 3 minuten en kom soepel de dag door: fnv.nl/snaxercise
Caroline van Oene, leefstijlarts in eigen praktijk Me-ternity
‘We zijn kampioen zitten en dat moet echt veranderen’, zegt leefstijlarts en -coach Caroline van Oene. ‘Ons lichaam is heel efficiënt; na 30 minuten rust schakelt het in de spaarstand. Het hart-longsysteem, de stofwisseling en onze hersenen gaan in een lagere versnelling. Maar het mooie is dat na 20 seconden bewegen, uitrekken (dat kan de buschauffeur ook) of een andere houding aannemen er alweer meer energie vrijkomt. Even koffie halen, naar het toilet gaan, een trap nemen, wat eenvoudige oefeningen (zie QR-code) doorbreken het ongezonde zitpatroon.’
‘Ook een paar minuten, liefst staand, uit het raam staren is heel fijn voor het brein. Daarna ben je weer veel helderder, creatiever, productiever en vrolijker.’ Blijf je de hele dag zitten, weet Van Oene, dan word je steeds vermoeider, neemt de energie af én krijg je trek in suiker. ‘Dan wil je ’s avonds alleen nog maar op de bank zitten met een versnapering. Het is een vicieuze cirkel.’
Werkgevers moeten echt hun rol pakken, vindt de leefstijlarts die veel bedrijven begeleidt. ‘Vrolijke, gezonde werknemers vallen minder uit. Stimuleer beweegpauzes, maak ze normaal. Bij een bedrijf, waar beurshandelaren urenlang gestrest naar zes beeldschermen zaten te kijken, bleek het heel eenvoudig wat oefeningen te geven waardoor werknemers zich mentaal en fysiek veel beter voelden. Gewoon even opdrukken, squats doen of huppen op de plaats.’
Nicol Stemerdink, communicatiemanager BonsenReuling, Accountants & Adviseurs
Zoals velen is Nicol Stermerdink weleens geneigd een pauze over te slaan en te lunchen achter het beeldscherm. ‘Maar als collega’s zeggen we dan tegen elkaar: “Kom op, het is mooi weer, even naar buiten”’, vertelt ze. Stemerdink gaat twee keer per week naar de sportschool, waar een personal trainer werknemers van BonsenReuling begeleidt. ‘Dat is heel gezellig, geeft veel voldoening en het schept een band met collega’s. Omdat ik fulltime werk, schoot het zelf sporten er een beetje bij in.’
Drie jaar geleden was een workshop van Fit Veur Altied, een initiatief dat de gezondheid en fitheid van de Achterhoekse beroepsbevolking wil bevorderen, aanleiding voor het accountantskantoor om meer werk te maken van bewegen.
‘Behalve de introductie van zit-stabureaus hebben we ook een vitaliteitskalender. Daarop staan allerlei activiteiten zoals een volleybaltoernooi, een sprinttraining met oud-topatleet Dafne Schippers en een padelclinic.’ Het is volgens Stemerdink belangrijk om bewegen op het werk laagdrempelig te houden. ‘Je moet je de kop niet gek laten maken. Om steeds meer collega’s te betrekken, introduceren we steeds nieuwe activiteiten. Elk mens heeft immers andere behoeften. We kijken nu naar activiteiten die gericht zijn op mentale gezondheid. De een houdt van bewegen, de ander doet liever yoga. Feit is dat gezondheid steeds meer een onderdeel van onze bedrijfscultuur wordt.’