'IK WIL EEN DEMOCRATISCHE GRONDWET VOOR BEDRIJVEN'

‘We wonen in een land waarin we grondwettelijk rechten en plichten kennen en democratische zeggenschap over het landsbestuur. Voor alle burgers. Maar we werken in bedrijven en instellingen zonder democratische zeggenschap voor alle medewerkers. Het bestuur hoeft alleen aan de aandeelhouders verantwoording af te leggen.  Dat klopt niet en daarom wil ik ook een democratische grondwet voor bedrijven.’

‘De democratie is in gevaar. Dat heeft alles te maken met de politieke context in de wereld om ons heen. Ik zie autoritaire leiders aan de macht of daar heel dicht bij in de buurt komen. Je kunt democratisch – met verkiezingen – aan een niet-democratische leider komen. Denk aan Poetin in Rusland. Of straks misschien opnieuw Trump in de Verenigde Staten en Orbán die Hongarije nu al jaren per decreet regeert. Zij beloven de zorgen van de mensen weg te nemen en mobiliseren de onvrede. Maar als ze eenmaal aan de macht zijn, nemen ze democratisch verworven vrijheden weg en blijven de zorgen bestaan. Dat vind ik zorgelijk. Ik wil de teloorgang van de democratie aan de orde stellen.’

‘Die vraag stel ik mezelf ook. Democratie is een woord uit het Grieks: “het volk aan de macht”. Dus als de democratie de regeringsvorm is waarin de volkswil tot uitdrukking komt, hoe kan het dan dat een groot deel van het volk achter autoritaire leiders aanloopt? Waar gaat het mis? Waarom komen ze aan de macht? Kennelijk omdat de democratie niet goed functioneert en een hoop mensen het gevoel hebben dat ze niet gehoord worden, niet vertegenwoordigd zijn. Dat hun geluid ondersneeuwt vanwege andere belangen. Dat is de kern van het verhaal. Ja, de democratie staat daardoor onder druk.’

‘Ja, ook in Nederland is het wantrouwen richting de overheid best groot. Zeker als de overheid grote en ernstige steken laat vallen, zoals bij de toeslagenaffaire, bij de afwikkeling van de aardbevingsschade in Groningen en de overstromingen in Limburg. Maar mijn analyse van de situatie gaat nog iets verder. 105 jaar geleden werd in Nederland het algemeen kiesrecht ingevoerd. Alle mannen en vrouwen vanaf 21 jaar mochten stemmen. Een belangrijke stap voorwaarts waarvoor de vakbeweging hard had gestreden. Veel maatschappelijke veranderingen zijn door sociale strijd ontstaan. Alleen is die democratisering van de maatschappij gestopt bij het algemeen stemrecht voor het landsbestuur.'

‘Maar ons leven speelt zich niet af op die ene verkiezingsdag maar op de dagen tussendoor. Een groot deel van ons leven zijn we bezig met werken en dat is nog steeds hiërarchisch georganiseerd. Daar hebben we geen stemrecht en geen zeggenschap over ons leven. De dynamiek van het kapitalisme heeft ons veel gebracht: welvaart, minder armoede in de wereld. Maar het bracht ons ook een steeds grotere tweedeling, met grote verschillen in welvaart. En naast uitbuiting van mensen ook uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen. Voor een stabiele samenleving is het nodig dat die enorme scheefgroei in de economie continu wordt gecorrigeerd. De politiek moet zorgen voor het algemeen belang, voor de spelregels en voor het herverdelen van de extreme ongelijkheid uit het economische domein, zodat iedereen mee kan doen.’

‘De tweedeling tussen arm en rijk lijkt ook in Nederland alleen maar toe te nemen. De invloed van de grote multinationals op het politieke domein wordt steeds groter. In de decennia na de Tweede Wereldoorlog hebben we met elkaar een welvaartsstaat gecreëerd met volkshuisvesting, zorg en onderwijs voor iedereen. En steeds meer gelijke kansen. Maar een jaar of vijftig geleden zijn we langzaam de andere kant opgegaan en hebben multinationals het steeds meer voor het zeggen gekregen. Zo zijn we langzamerhand verworden van een verzorgingsstaat voor mensen tot een verzorgingsstaat voor multinationals. De overheid zou het algemeen belang moeten waarborgen. Maar in plaats daarvan voeren zij een agenda van privatisering, liberalisering en nog meer marktwerking. En als dat geen geld meer oplevert, dan schuift de overheid het af op de burgers. Die moeten het zelf maar oplossen. Terwijl grote bedrijven vergeleken met burgers juist steeds minder belasting betalen. Dat is toch niet te geloven! Zij zijn niet meer of steeds minder bereid een eerlijke bijdrage te leveren. Deze scheefgroei is ontstaan doordat gewone mensen in het economische domein eigenlijk geen zeggenschap hebben.’

‘De vakbonden hebben het nu noodgedwongen veel over bestaanszekerheid. Alles is duurder geworden en dus is de focus daarop gericht. Maar de bestaansonzekerheid van mensen komt doordat we zo weinig te zeggen hebben over die bedrijven. We zouden het veel meer moeten hebben over ons democratische, en wat mij betreft vanzelfsprekende, recht dat we iets te zeggen hebben over onze eigen arbeid. Die bedrijven kunnen alleen maar functioneren, alleen maar rijk worden, alleen maar winst maken dankzij het werk dat wij, de werkende mens, er elke keer instoppen.’

‘De kern van het probleem is niet dat de markt niet werkt, want die werkt prima, alleen niet in het algemeen belang. De markt werkt nu in het belang van de aandeelhouders. En als we nou in de bedrijven en dan met name in de grote, dominante bedrijven een nieuwe situatie creëren en de dynamiek gaan veranderen .. Dat bedrijven keuzes gaan maken in het algemeen belang en ook in het belang van de werkenden, dan zijn we op de goede weg. Dit manifest is een oproep aan alle democraten om zich bij ons te voegen. Met een grotere tegenmacht kunnen we meer doen.’

Er hangt een sfeer van verandering in de lucht. De tegenstellingen zijn zo groot geworden dat er echt iets moet gebeuren. Dit moment moeten we aangrijpen. De tijd is rijp om een nieuwe, democratische grondwet voor bedrijven te introduceren. Waarin bedrijven vastleggen dat de mensen die het werk doen ook echte zeggenschap krijgen. Dat is de democratische beweging die we moeten zien te realiseren. Het is de enige oplossing.'

'Het gaat hier om multinationals die qua economische macht en omvang zelfs groter kunnen zijn dan een land als Indonesië of Zuid-Afrika. Een klein land kan al helemaal niet opboksen tegen de overmacht van zulke grote bedrijven. Maar we zullen ze toch verantwoordelijk moeten houden en dat besef begint langzaam door te dringen. Er is nu bijvoorbeeld Europese wetgeving die multinationals verantwoordelijk maakt voor de keten aan bedrijven waarmee ze samenwerken. Een groot kledingconcern bijvoorbeeld moet ervoor zorgen dat de arbeidsomstandigheden bij alle toeleveranciers in orde is. Met een directe verantwoordings- plicht aan de werknemers wordt dat een stuk gemakkelijker.’

‘Tot nu toe zijn bedrijven uiteindelijk alleen verantwoording schuldig aan de aandeelhouders. Die aandeelhouders worden omgekeerd niet verantwoordelijk gesteld voor de maatschappelijke schade van de bedrijfsvoering. Zo is het nu geregeld. Als de mensen van de werkvloer zeggenschap krijgen over de bedrijfsvoering, dan gaat de hele dynamiek veranderen. Multinationals kunnen regeringen dan niet meer chanteren door aan te kondigen dat ze naar een ander land vertrekken als de belasting omhooggaat. De werknemers zullen een fabriek niet willen sluiten als dat betekent dat werkgelegenheid verdwijnt. Het bedrijf zal in die nieuwe situatie veel meer denken aan het algemeen belang.’

'Mij staat een solidaire samenleving voor ogen. Het hele concept van winstmaximalisatie die alleen ten goede komt aan de aandeelhouders heeft zijn langste tijd gehad. Daarom een oproep aan alle democraten: Verenigt u. Als de bedrijven alleen op nóg meer winst focussen, dan delft het algemeen belang het onderspit. Echte democratie krijgen we alleen samen voor elkaar.’