Midden in de vakantieperiode op 14 augustus 2023 besloot de belastingdienst dat alle goedgekeurde modelovereenkomsten, waarin de mogelijkheid van vrije vervanging van de opdrachtnemer is opgenomen, per 1 januari 2024 komen te vervallen.
De belastingdienst zegt dat te doen omdat in het Deliveroo-arrest door de Hoge Raad is geoordeeld dat, als er vrije vervanging mogelijk is, er toch sprake kan zijn van een arbeidsovereenkomst. De arbeidsovereenkomst is de tegenhanger van de overeenkomst van opdracht die de zzp-er afsluit door bijvoorbeeld gebruik te maken van een goedgekeurde modelovereenkomst.
De belastingdienst verwijst voor een oplossing naar de niet beproefde web-module en de ondernemerscheck op de site van de belastingdienst. Echter, een modelovereenkomst is concreter dan de digitale vragenlijstjes van de belastingdienst die geen recht doen aan alle omstandigheden van het geval.
Daar waar handhaving van de Wet DBA sinds 2016 stelselmatig op de lange baan is geschoven en gestreefd wordt de Wet DBA per 1 januari 2025 te gaan handhaven, is een oekaze van de belastingdienst in de vakantieperiode die op korte termijn, per 1 januari 2024, van kracht wordt zeer opmerkelijk.
Het Deliveroo-arrest van de Hoge Raad brengt namelijk niets nieuws en het besluit van de belastingdienst doet ook geen recht aan de genuanceerde beoordeling van de Deliveroo-arbeidsrelaties door de Hoge Raad. De Hoge Raad oordeelt op basis van alle omstandigheden van het geval en de belastingdienst oordeelt rigoureus-digitaal en gooit daarmee alle modelovereenkomsten met vrije vervanging op één hoop, te weten de schroothoop.
Zoals de Hoge Raad altijd overweegt, hangt het gewicht van een bepaling in een overeenkomst mede af van de mate waarin die daadwerkelijk betekenis heeft voor de werkende. Uit de feiten in de Deliveroo-zaak leidden het hof en de Hoge Raad af dat de daadwerkelijke vrije vervanging van geringe betekenis was voor de bezorgers. Conclusie is dan, omdat de betekenis van vrije vervanging gering is, dat deze geacht wordt in feite niet te bestaan en dat er sprake is van een arbeidsovereenkomst. Dit oordeel is resultaat van een genuanceerde beoordeling van alle omstandigheden van het geval.
In arresten uit de jaren 90 van de vorige eeuw heeft de Hoge Raad al eerder overwogen dat, ook al is in een overeenkomst vrije vervanging geregeld, dat niet in de weg hoeft te staan aan het vaststellen van een arbeidsovereenkomst in het concrete geval.
Die arresten uit de vorige eeuw waren dus al lang bekend bij de belastingdienst toen de Wet DBA in 2016 startte en er talloze modelovereenkomsten, waarin vrije vervanging is geregeld, zijn goedgekeurd door de belastingdienst. Er was dus bekend bij de belastingdienst dat de Hoge Raad van mening is dat vrije vervanging de aanwezigheid van een arbeidsovereenkomst niet hoeft uit te sluiten. En met die bekendheid zijn talloze modelovereenkomst met vrije vervanging door de fiscus goedgekeurd. En nu zouden die opeens allemaal niet meer deugen.
Dat de belastingdienst alle modelovereenkomsten vrije vervanging nu op de schroothoop gooit, is op zijn zachtst gezegd merkwaardig. Het lijkt erop dat de geest van Cor Kieboom, oud-voorzitter van Feyenoord, rondwaart bij de belastingdienst. Die heeft ooit iets gezegd over consequent zijn…
Tom van Laar