Tekst Jan Bos Beeld Marijn van der Waa
Bij de komende cao-onderhandelingen wil de FNV een loonsverhoging die op z’n minst gelijke tred houdt met de prijsstijgingen. Een meer dan redelijke eis, vindt de bond, want zo voorkom je dat de koopkracht achteruit holt. Het beste zou zijn om de lonen aan het begin van het jaar automatisch te verhogen.
Bij automatische prijscompensatie stijgen de lonen vanzelf mee met de prijsstijgingen. Stel dat de prijzen gemiddeld met 5 procent zijn gestegen, dan gaan de lonen ook met 5 procent omhoog. Daar hoeft niet over onderhandeld te worden, de werkgever past de lonen automatisch aan. Dit heeft als groot voordeel dat de koopkracht hetzelfde blijft. Dat betekent dat je in principe dezelfde dingen kunt blijven kopen als je gewend bent. Compensatie houdt in dat de stijging van de prijzen wordt weggestreept tegen een loonsverhoging met hetzelfde percentage. Daardoor merk je in je portemonnee weinig van de prijsstijgingen. Het aanpassen van de lonen aan de gestegen prijzen wordt ook wel indexering genoemd. Het uitgangspunt voor het berekenen van de automatische loonsverhoging is de hoogte van de inflatie.
De hoogte van de prijzen verandert voortdurend. Als vrijwel alle prijzen stijgen is er sprake van inflatie: de euro wordt dan minder waard. Dat is nu volop aan de hand. Iedereen kan er over meepraten dat je voor vijftig euro nu veel minder boodschappen kunt doen dan bijvoorbeeld een jaar geleden. Iedere maand stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vast hoe hoog de inflatie is. Daarbij worden de prijzen vergeleken met de prijzen in dezelfde maand van vorig jaar. In augustus van dit jaar waren de prijzen bijvoorbeeld 3 procent hoger dan in augustus 2022. De inflatie in augustus bedroeg dus 3 procent.
Niet alle prijzen worden in deze berekening meegenomen. Om de inflatie vast te stellen kijkt het CBS naar de prijsstijging van goederen en diensten die we allemaal nodig hebben. Voedingsmiddelen vallen daar natuurlijk onder, maar ook kleding, benzine en zaken als computers en wasmachines. Ook de energiekosten en de huurprijzen worden in de inflatie verrekend. Veel verplichte uitgaven, zoals inkomstenbelasting, worden echter niet meegenomen. Ook de verplichte basisverzekering voor medische zorg blijft buiten beschouwing.
Als in de cao is afgesproken om automatische prijscompensatie toe te passen, gaan de lonen per 1 januari vanzelf omhoog. Om het percentage vast te stellen wordt gekeken naar de inflatie in de maand oktober. De loonsverhoging vindt dus achteraf plaats: de lonen volgen de prijzen en niet andersom. Werkgevers zeggen bang te zijn dat automatische prijscompensatie een loon-prijsspiraal tot gevolg heeft: door de loonsverhoging moeten ze wel de prijzen verhogen en dat leidt weer tot een loonsverhoging waardoor de prijzen opnieuw omhoog gaan. Maar die angst is niet terecht. Veel bedrijven maken recordwinsten en toch verhogen ze de prijzen. Wanneer ze de prijzen gelijk houden, is prijscompensatie ook niet nodig.
Sinds de oorlog in Oekraïne in februari 2022 uitbrak zijn de prijzen voortdurend gestegen. Dat begon met de energieprijzen, maar al snel werd alles flink duurder. De inflatie liep in oktober 2022 op tot maar liefst 14,3 procent, terwijl die in de twintig jaar daarvoor nooit hoger was dan 4 procent. Om verlies van koopkracht te voorkomen bedroeg de algemene looneis van de FNV voor dit jaar ook 14,3 procent. Over het algemeen zijn de lonen dit jaar flink verhoogd, al moest daar in een aantal sectoren wel stevig actie voor worden gevoerd.
Maar helaas is het lang niet overal gelukt om de koopkracht op peil te houden. Terwijl veel bedrijven ongekende winsten maakten, kwamen veel mensen in financiële problemen omdat hun loon opeens veel minder waard was. Daarom maakt de FNV zich sterk voor invoering van de automatische prijscompensatie in alle cao’s. Het aanpassen van de lonen per 1 januari zou eigenlijk vanzelfsprekend moeten zijn. In België is automatische indexering bijvoorbeeld in bijna alle cao’s afgesproken. Een waardevast loon is niet alleen van belang voor de werknemers, maar voor de hele economie. Als de euro minder waard wordt, durven mensen niet meer hun gewone uitgaven te doen, wordt er dus minder gekocht en dat is op den duur slecht voor de winkels en bedrijven.
Omdat de automatische prijscompensatie nog in bijna geen enkele cao is geregeld, zijn veel mensen dit jaar er in koopkracht op achteruit gegaan. Met als gevolg dat het aantal gezinnen dat in armoede leeft sterk is toegenomen. De FNV gaat alles op alles zetten om de armoede terug te dringen. Een belangrijk speerpunt is het invoeren van de automatische prijscompensatie in alle cao’s. Maar dat is niet genoeg. In veel sectoren is de koopkracht achtergebleven bij de inflatie. Daar is dus een inhaalslag nodig. De hoogte van de inflatie over oktober is nog niet bekend. De inschatting is dat de inflatie daalt, maar om de achterstand in te lopen bedraagt de looneis voor veel sectoren ook voor volgend jaar 14 procent. Pas als overal de koopkracht is hersteld en automatische prijscompensatie breed is ingevoerd is de inflatiecrisis bedwongen.