In gesprek met Sanne van Balen over de mooiste Terschellinger woorden en de dialoog met het landschap

Je werk is meerstemmig – het Nederlands en de drie Terschellinger dialecten, het Aasters, Meslânzers en Westers, wisselen elkaar voortdurend af. Je speelt op poëtische wijze met klank, ritme en overlappende lagen in de betekenissen van woorden. Kun je wat vertellen over je vooronderzoek?

Voor de ontwikkeling van dit werk benaderde ik taal als systeem, als landschap. Ik ben de taal gaan ontleden – er komen veel taalwetenschappelijke elementen in het werk voor. De buizen zijn een soort aderen die door het eiland stromen: het is een gesprek tussen het landschap en de dialecten. De eilanders vervoegen een aantal werkwoorden in hun eigen dialect, en je hoort steeds de verschillen en parallelle klanken tussen alle dialecten.

Afgelopen winter heb ik twee voordrachtavonden op Terschelling bezocht – veel eilanders zetten zich actief in om hun dialect levend te houden. Hier werden gedichten, anekdotes en theaterstukjes gedeeld, waar ik mooie zinnen en uitspraken uit kon noteren. Als geboren Fries kan ik de dialecten goed verstaan – ze zijn fonetisch opgeschreven en staan in klank soms dichter bij het Nederlands dan bij het Fries. Een aantal zinnen en woorden uit deze voordrachten heeft hun weg gevonden in mijn uiteindelijke tekst, die te horen is in de installatie.

Ik ben gaan werken met het concept ‘het temmen van een landschap’, wat ik ook vertaalde naar ‘de stemmen van een landschap’ – wat ik vervolgens weer doortrok naar ‘bestemming’ en het stemmen van instrumenten, klanken. De tekst heb ik uiteindelijk op locatie geschreven.

De band die ontstond met de eilanders was erg bijzonder. Ik heb veel vertrouwen van ze gekregen en ze lieten me helemaal vrij om te maken wat ik wilde. In het werk komen vier stemmen van eilanders voor, en zonder vragen te stellen lazen ze het – toch wel fragmentarische – script hardop voor op de audio-opname.

Wat was de grootste uitdaging tijdens de opbouw van het werk hier op Terschelling?

Het duurde even voordat we de juiste vorm hadden gevonden. We hebben wel een week lang de buizen geboetseerd, en gekleid met zand. Maar na een tijdje begon het landschap mee te werken en werden we beloond. Op een gegeven moment ging het heel hard waaien, en lag het zand steeds anders wanneer we terugkwamen, Het landschap begon het werk te omarmen – alsof het meer oprees uit de duin. Toen kwam alles samen.

Kun je iets vertellen over het muzikale element in het werk?

De muziek is deels gebaseerd op specifieke klinkerklanken die de stemmen uitspreken. Muzikant en componist Jasper Schonewille heeft deze eruit gelicht en ze uitgerekt, zodat ze muzikale tonen worden. Ook heeft hij windgeluiden uit orgels aan de compositie toegevoegd.

Heb je lievelingswoorden in het Terschellings? En zijn er ook woorden die geen equivalent in het Nederlands hebben?

Heel veel! Blaauwloadeg is een specifieke beschrijving van de lucht, namelijk, ‘de lucht is als deeg – de lucht is zwaar’. Blakstil is mijn favoriet. Blak is een Nederlands woord dat bijna niemand kent of gebruikt, maar hier wordt blakstil veel gebruikt – het betekent specifiek dat het water spiegelglad is doordat het windstil is. Verder zijn er veel mooie woorden voor bepaalde onderdelen van touwen, zoals wartèl, sliinsk, teilt.

Wat zijn de mooiste reacties van het publiek die je tot nu toe hebt ontvangen?

De eilanders zijn ontroerd door het werk. Dat is heel bijzonder. Ik was in contact met een eilander die het Meslâns voor me heeft geredigeerd. Het contact was eerst wat zakelijk en afstandelijk, maar toen ze het werk eenmaal had beluisterd, kreeg ik een heel lieve mail. Dat voelde als een cadeau. Verder vind ik de massale overgave van de bezoekers heel bijzonder. Ik had verwacht dat mensen een beetje zouden gaan staan en luisteren, maar nee. Soms gaan ze wel een half uur erbij liggen.

Advertentie