‘Hand omhoog als je een Surinaamse achtergrond hebt’, vraagt Emma Lesuis inleidend aan de zaal. Als er maar één arm de lucht in gaat, concludeert ze lachend dat er nog aan de diversiteit gewerkt wordt. Ik voel de drang om alsnog mijn vinger op te steken. Weliswaar stroomt er geen Sranang bloed door mijn aderen. Wel ben ik afgestudeerd op de geschiedenis van het door Surinamers opgerichte Kwaku Festival in de Bijlmer. En in dat deel van Amsterdam groeide ik op tussen Surinaamse leeftijdsgenoten en hun taal. 

Toch denk ook ik bij het horen van de Tweede Wereldoorlog gelijk aan vliegtuigen en bommen, kou en honger, de Duitse taal. Terwijl er in het Surinaamse deel van het Koninkrijk wat vrediger en warmer aan toe ging. Ook klonk er al ruim vóór Bevrijdingsdag Engels in de straten. Gedurende de gehele oorlogsperiode waren er Amerikaanse troepen gestationeerd in Suriname die behalve hun hun taal ook de Yankee dollar brachten. Dit was echter geen liefdadigheid. De Amerikanen beschermden de winning en export van bauxiet. En dat is het laatste wat ik over dat gesteente wil zeggen, want deze voorstelling gaat over meer dan bauxiet.

Het gaat over het vullen van de leemten in ons Nederlandse collectieve geheugen. Met levensverhalen en andere onderbelichte wetenswaardigheden uit de koloniale geschiedenis. Dit alles begint opvallend genoeg juist met echt bekende verbeeldingen van Suriname. Wanneer Lesuis ons meeneemt op haar onderzoeksreis en vertelt over de kleurrijke Surinamers met goud aan hun handen en een accent op de tong. Ook de verwijzing naar de Surinaamse roti ontbreekt niet. Wordt dit nog meer dan dit? vraag ik me af.

Jazeker, en hoe! Via een multimediale mix van afgespeelde interviews, live-muziek en nostalgie-opwekkende archiefbeelden. Lesuis laat ook haar geraadpleegde krantenknipsels zien, een bronverantwoording zoals het de historicus betaamt. Al lerend en luisterend voelt het bijna alsof ik weer op de middelbare school zit, en mijn geschiedenisdocent grondige storytelling-workshops heeft gevolgd. Al vind ik het moeilijk voor te stellen dat mijn docent dan net als Lesuis ook dansend dit historische verhaal zou vertellen.

Het verhaal van Suriname als onderdeel van het Koninkrijk, het grote Nederlandse collectief. Want tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten óók de Surinamers aan de radio gekluisterd. Waar koningin Wilhelmina via Radio Oranje de Europese Nederlanders moed in sprak tegen de bezetters, sprak ze de Surinamers moed in om voor Nederland te gaan vechten in Nederlands-Indië. Want in een bevrijd Nederlands Koninkrijk, zo werd hen voorgehouden, zou ook Suriname meer vrijheid krijgen.

Meer dan bauxiet gaat over de loyale band die de Surinamers oprecht voelden en de uiteindelijke desillusie waarmee ze achterbleven. Zo komt er op het projectiescherm een geïnterviewde Surinaamse vrouw aan het woord die eerst heel trots vertelt dat ze in Suriname alles wisten over “het moederland.” Alleen om er later in haar leven achter te komen dat de gemiddelde Nederlander niets wist over Suriname, anders dan “dat het een land was waar ze altijd geld van Nederland wilden”. 

De vraag die bij mij opkomt: hoe anders is dit beeld nu? Zouden wij Nederlanders nog weten dat de Surinamers geld inzamelden voor een Nederlands gevechtsvliegtuig en kleren naaiden voor kou lijdende Nederlandse kinderen? De Surinamers zullen de Nederlandse Tweede Wereldoorlog in ieder geval nooit vergeten. Zo speelt Lesuis een gesprek af met een man die zich een koninklijk bezoek aan het Surinaamse binnenland kon heugen. Hij en zijn mensen werden toen gewaarschuwd voor de op handen zijnde aanval van Hitler en zijn ‘slechte blanken’ uit Duitsland. Die kwamen niet naar Suriname, want uiteindelijk bleek het toch ‘een oorlog van de blanken zelf’.

In Nederland hebben we ze misschien nooit gekend maar in Suriname zullen ze nooit worden vergeten: de Surinaamse mannen die hun leven gaven voor Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens Meer dan Bauxiet noemt Lesuis hardop hun namen. Terwijl ik parallellen zie met de Black Lives Matter-beweging en haar kreet “Say Their Names,” vergeet ik echter naar de namen te luisteren. Onbedoeld voelt het alsof ik bijdraag aan het openhouden van de gaten in ons collectieve Nederlandse geheugen.

*

Voor meer informatie over Meer dan Bauxiet bekijk je het programma. Op dinsdag 11 juni gaat Lesuis ook in gesprek over archieven als bron van inspiratie voor makers.