Het managen van psychiatrische risico’s is altijd al een heikel punt geweest binnen de GGZ. De meest voorkomende psychiatrische risico’s zijn suïcidaliteit, zelfverwonding en agressie, al dan niet gepaard gaande met psychose, verwardheid, wegloopgedrag of middelenmisbruik. De klassieke benadering is nog altijd meer gericht op beheersen en bewaken, actie en reactie, ‘control and restraint’. Gelukkig is er de laatste jaren een kentering voelbaar en wordt er, ondersteund vanuit de overheid, gekozen voor een minder restrictief en meer participatief beleid.

Ook binnen Kliniek Sint-Jozef Pittem werd er in 2014 gekozen om een beleid uit te tekenen dat berust op inleving en connectie, dit in voortdurende afstemming met de patiënt. Een transparante zorg die veiligheid biedt maar ook warm en gastvrij is. Deze ethische benadering werd ook ondersteund door wetenschappelijke evidentie en inzichten. Een persoons- en belevingsgerichte basishouding binnen een therapeutische relatie is hierbij het vertrekpunt. Een (meer) humane benadering waarbij de autonomie van de patiënt wordt gerespecteerd staat centraal naast het feit dat hij medeverantwoordelijkheid krijgt voor zijn eigen behandeling. Op die manier wordt de kans op trauma’s beperkt en het contact in de therapeutische zorgrelatie versterkt. Open dialoog, goede informatie, een ‘healing environment’ zijn kernwoorden. Preventie en proactief aan de slag zijn eveneens heel belangrijk.

Terwijl vroeger vaak pas ingegrepen werd op het ogenblik van de crisis wordt er nu proactief gewerkt aan de  hand van het crisisontwikkelingsmodel. Dit model leert ons dat een crisis er niet ‘plots’ is, alhoewel dat heel vaak het gevoel is. Een crisis ontwikkelt zich eerder in een aantal fasen en hoe preventiever er kan ingegrepen worden, hoe minder kans er is dat je in de ‘rode fase’ (= crisis) terechtkomt. Hoe vroeger je ingrijpt, hoe meer controle je zelf nog kan (terug)krijgen over hetgeen er aan het gebeuren is.

Die controle terug krijgen, is in de eerste plaats aan de patiënt zelf. Belangrijk hierbij is het concept ‘positive risk taking’. De basisgedachte is namelijk dat een crisis de patiënt ook kansen geeft op groei en ontwikkeling. Voorwaarde is wel dat zorgverleners het op een crisismoment ook niet onmiddellijk overnemen van de patiënt en dat deze ruimte krijgt om te groeien. Dit is niet altijd even gemakkelijk voor een hulpverlener die vanuit een intrinsieke bewogenheid vaak de neiging heeft om te zorgen voor en oplossingsgericht actie wil ondernemen. Uiteraard moet het risico beperkt worden. Dat gebeurt door preventief hierrond aan de slag te gaan en in te zetten op het ontwikkelen van een sterke (psycho)therapeutische band tussen patiënt en zorgverlener(s).

Een belangrijke stap is het opmaken van het risico assessment waarbij mogelijke risico’s in kaart gebracht worden. Evenals het inschatten hoe acuut ze zijn en welke mogelijke beschermende factoren er zijn. Een volgende stap is het opmaken van een vroegsignaleringsplan en een crisiskaart.

Het vroegsignaleringsplan is reeds jaren een vaste waarde binnen het ziekenhuis en brengt diverse zaken in beeld zoals triggers, signalen, functie, alternatieve strategieën, enz. Patiënten kunnen hiermee op een preventieve manier een overspoeling van heftige gevoelens in kaart brengen door op regelmatige tijdstippen te scoren hoe het gaat. Door alternatieve strategieën te gaan toepassen kan je er op termijn toe komen dat het niet (meer) tot crisisgedrag komt.

Een vroegsignaleringsplan opmaken vraagt om een proactieve ingesteldheid, een open dialoog en transparante communicatie. Idealiter ook in samenwerking met de context van de patiënt en zijn externe hulpverleningsnetwerk.

Het scoren binnen een vroegsignaleringsplan is een cruciaal aandachtspunt. Door op vooraf afgesproken tijdstippen even stil te staan bij hoe het gaat en wat er gevoeld wordt kan je meer voorspelbaarheid inbrengen. Voorspelbaarheid om te leren wat je voelt en hoe je kan voelen wanneer de stress begint op te lopen en de controle over je gevoel en wat je ermee doet vermindert.

Dit scoren bleek met een papieren versie niet altijd zo vlot te verlopen. Het wordt vergeten in de drukte van, scorebladen raken zoek of komen in een moment van overspoeling terecht in de papierversnipperaar. Het is bovendien ook niet zo eenvoudig om bij je eigen gevoel stil te staan en soms is het dus ook eventjes gemakkelijker om er niet aan te (willen) denken en het scoremoment te ‘vergeten’.

‘Wat als’ vragen zijn dan nooit veraf binnen ons ziekenhuis.

• Wat als het vroegsignaleringsplan nu ook in een digitaal jasje zou kunnen gestopt worden? Zou dat niet handiger zijn, want een smartphone is tegenwoordig toch bijna altijd bij de hand?
• Wat als er herinneringen zouden kunnen gestuurd worden als geheugensteuntje om op vooraf afgesproken tijdstippen te scoren?
• Wat als de mogelijkheid zou bestaan om overzichten te kunnen genereren zodat eventuele herhalingspatronen zichtbaar én bespreekbaar worden?
• Wat als dit nog meer transparante communicatie zou kunnen bieden tussen patiënt, context en hulpverleners?
• Wat als we dit nu gewoon eens zouden doen?

De ‘Wat als’ is ondertussen SIPI geworden. SIPI (SIgnaleringsplan PIttem) brengt de digitale vertaling van het vroegsignaleringsplan in een makkelijk toegankelijke app en desktopversie. Het systeem met de verschillende fases en bijhorende kleuren zit integraal vervat in de toepassing. De app is bedoeld om vlot bij de hand te zijn en snel steun te kunnen bieden op moeilijke momenten om zo een escalatie en crisis te kunnen voorkomen. Via pushmeldingen worden gebruikers gestimuleerd op regelmatige tijdstippen te scoren. Er kan bovendien zowel per dag als per maand een overzicht verkregen worden van de gescoorde fases. Op die manier krijgt men zicht op (aanleidingen tot) moeilijke momenten en kunnen er herhalingspatronen gevisualiseerd en gedetecteerd worden.

De ‘Wat als’ stopt hier echter niet. Want wat als deze app eveneens toegankelijk zou zijn voor medewerkers?

Vanuit de interne trainingen veiligheidsmanagement bij risicogedrag die aan elke medewerker worden gegeven blijkt dat medewerkers ook wel vragende partij zijn om met SIPI zelf aan de slag te gaan. Er wordt reeds gestimuleerd om een eigen vroegsignaleringsplan op te maken en zo de eigen stresssignalen vroeg te (her)kennen. 

Het dagelijks werken binnen een (psycho)therapeutische setting vergt een basisattitude van presentie, respect, empathie, het bieden van steun en structuur maar ook het helpen (ver)dragen van heftige emoties. Werken vanuit een mentaliserende basishouding is dus van groot belang. 

Tegelijk blijf je als hulpverlener ook gewoon mens en ken je even goed moeilijke dagen, waardoor het niet evident is om rustig te blijven bij emotionele verhalen of het opvangen van eerste heftige gevoelsreacties. Door (pro)actief met het vroegsignaleringsplan en SIPI aan de slag te gaan breng je als hulpverlener ook je eigen kleurzones in beeld. Dit lijkt niet altijd even gemakkelijk te zijn alhoewel je als hulpverlener een bijzonder talent hebt in de kunst van het zich invoelen in de ander. Maar juist de kracht om verbinding te maken met je eigen gevoel, stressoren en kwetsbaarheden is van essentieel belang voor je eigen zelfzorg én om authentiek verbindend aan de slag te kunnen (blijven) gaan met elke patiënt.

SIPI kan gratis gedownload worden in de app stores van Android en iOS. Er is echter een unieke toegangscode nodig om de app op de telefoon of tablet van de gebruiker te activeren.