Gedaanteverwisselingen, bedrog, en héél veel champagne: Die Fledermaus is een feestelijke eindejaars-operette. Maar wat is operette? En waar gaat de voorstelling eigenlijk over?
Opera is, in de basis, een gezongen verhaal op het toneel. De muziek draagt bij aan de vertelling, bijvoorbeeld door de binnenwereld van de personages te verklanken. Er staan vaak best zware onderwerpen centraal: macht, lijden, de dood, de liefde – grootse thema’s die in ieders leven voorkomen.
Operette kun je zien als de wat vrolijkere, lichtere variant van opera: de onderwerpen zijn minder heftig, er zitten veel grappen in, en er komt altijd een flinke dosis romantiek voorbij. Waar de tekst in opera’s vaak van het begin tot het einde gezongen wordt, bevatten operettes gesproken teksten tussen de gezongen nummers door. Daarnaast is de muziek catchy en makkelijk mee te zingen. Geen wonder dus dat operette lange tijd een van de meest populaire kunstvormen in Europa was.
Kijk tijdens de voorstelling eens om je heen naar de andere mensen in het publiek. Zie je mensen meebewegen op de maat van de muziek? En hoor je mensen in de pauze nog muziek uit de voorstelling neuriën?
Het allereerste deel van Die Fledermaus, de ouverture, zit al vol met aanstekelijk vrolijke melodieën, die elkaar in hoog tempo afwisselen. Luister eerst naar deze twee fragmenten uit de ouverture:
Luister dit eerste fragment in elk geval tot 1:20.
Luister dit tweede fragment in elk geval tot 3:45.
Welke sfeer of sferen hoor je in deze muziek? Wat verwacht je van de rest van het stuk als je alleen dit hebt gehoord? Wat voor verhaal denk je te gaan zien?
De Oostenrijkse componist Johann Strauss junior (1825-1899) was een schrijver van heel populaire operettes en dansmuziek, wat hem de bijnaam ‘de walskoning’ opleverde. Dat was niet bepaald het levenspad dat zijn vader voor hem had bedacht, die zelf ook componist was: die had hem juist aangespoord om bij een bank te gaan werken. Zonder dat zijn vader het wist, nam Strauss vioollessen en werkte hij als orkestdirigent. Dat deed hij met succes: hij tourde met zijn orkest door heel Europa. Toen hij het dirigentschap neerlegde en zich volledig richtte op componeren begon zijn grote succes pas écht.
Dat Strauss zich, tegen de wil van zijn vader in, in de muziek stortte, bleek de beste keuze die hij ooit had kunnen maken. Hij groeide uit tot een wereldberoemd componist en zijn muziek wordt nog altijd veel gespeeld. Een daarvan behoort tot de bekendste melodieën die ooit geschreven zijn: An der schönen blauen Donau (‘Aan de mooie blauwe Donau’). Luister in elk geval tot 2:15; de melodie begint vanaf 1:32.
Operettes zijn geschreven om het publiek te vermaken en mee te slepen in een romantisch verhaal, en Die Fledermaus is daar geen uitzondering op. In de muziek en het verhaal zitten veel komische elementen. Luister bijvoorbeeld naar de aria Mein Herr Marquis, waarin Strauss de zangeres laat lachen op muziek. Luister in elk geval tot 1:30.
Vermaak is dus het kernwoord. Toch heeft deze operette wel degelijk een vilein randje: je kunt er een kritiek in zien op de decadentie van de rijke klasse. Het verhaal laat een groep welvarende, zogenaamd beschaafde en hoogstaande mensen zien, die zich niet kunnen inhouden om zich te misdragen, vreemd te gaan, alle beschaafdheid los te laten.
Voor regisseur Barrie Kosky is dit wat centraal staat in de voorstelling: de schaduwkant van een decadente maatschappij waarin alles om plezier en genot draait. In zijn regie zit de operette vol dans, dolkomische scènes, verkleedpartijen en liters champagne, en er wordt veel gelachen – maar je kunt je afvragen of het allemaal wel zo onschuldig is. Er wordt gelogen, bedrogen en gemanipuleerd. Aan het eind van de voorstelling vindt een grote ontknoping plaats, waarin alles wat er gebeurd is wordt toegeschreven aan de drank: “Der Champagner war an allem Schuld!” (“Het was allemaal de schuld van de champagne!”) Maar het publiek weet wel beter.
Bekijk hieronder de trailer van Die Fledermaus, waarin Barrie Kosky vertelt waar het verhaal voor hem om draait.